ایام هفته در گویش عراقی
گویش عراقی، بهعنوان یکی از شاخههای زبان عربی، در نامگذاری روزهای هفته تفاوتهای جالبی با عربی استاندارد دارد که ریشه در فرهنگ، تاریخ و تأثیرات زبانی منطقه دارد. این تفاوتها نهتنها در تلفظ، بلکه گاهی در معنای تحتاللفظی واژهها نیز مشهود است. برای مثال، روز یکشنبه در عربی استاندارد «الأحد» نامیده میشود، اما در گویش عراقی معمولاً از واژهٔ «حَگِه» یا «الأول» استفاده میشود که نشاندهندهٔ تأثیرات محلی یا حتی بازماندههای زبانهای باستانی بینالنهرین است.
روز دوشنبه در عربی عراقی اغلب «الثانی» خوانده میشود که بهمعنای «دوم» است و این الگوی شمارشی در نامگذاری برخی روزهای دیگر نیز دیده میشود. این رویکرد متفاوت از عربی استاندارد است که از واژهٔ «الاثنین» برای دوشنبه استفاده میکند. این تفاوت احتمالاً تحت تأثیر نظامهای شمارشی قدیمی یا گویشهای محلی شکل گرفته و نشاندهندهٔ تنوع زبانی در منطقه است.
چهارشنبه در گویش عراقی معمولاً «الاربعا» نامیده میشود که شباهت زیادی به عربی استاندارد («الأربعاء») دارد، اما با تلفظی متفاوت و گاهی کوتاهشده مانند «اربَع». این تغییرات آوایی در گویشهای محلی عراق بهویژه در مناطق جنوبی و مرکزی بیشتر شنیده میشود. همچنین، پنجشنبه با عنوان «الخمیس» شناخته میشود که با عربی استاندارد («الخمیس») همخوانی دارد، اما در لهجههای محلی ممکن است بهصورت «خمیسه» تلفظ شود.
جمعه در عراق بهصورت «الجمعه» یا گاهی «الجُمعَه» با تشدید روی میم تلفظ میشود که تفاوت جزئی اما قابل توجهی با عربی استاندارد دارد. این روز بهدلیل اهمیت مذهبی در اسلام، در گویش عراقی نیز جایگاه ویژهای دارد و گاهی در مکالمات غیررسمی با عبارتهایی مانند «یوم الصلاه» (روز نماز) نیز اشاره میشود. در مقابل، روز شنبه که در عربی استاندارد «السبت» است، در عراقی معمولاً «السَبت» با فتحه روی سین تلفظ میشود و گاهی در لهجههای عامیانه بهصورت «سِبِت» شنیده میشود.
این تفاوتها در نامگذاری روزهای هفته نهتنها نشاندهندهٔ تنوع زبانی در جهان عرب است، بلکه بازتابی از تاریخ پرتلاطم عراق و تأثیرپذیری آن از تمدنهای مختلف مانند فارسی، ترکی و حتی زبانهای سامی باستانی است. مطالعهٔ این گویشها به درک بهتر پیوندهای فرهنگی و زبانی در خاورمیانه کمک میکند و گواهی بر غنای هویت محلی در این منطقه است.
